เหรียญพระมารดาแห่งดวงดาวเต๋าบ้อหง่วงกุงหรือพระมารีจิโพธิสัตว์ ที่ระลึกสร้างศาลไท้ส่วยเอี๊ยปีพ.ศ.2564เนื้อตะกั่ว

พระมารดาแห่งดวงดาว เต๋า บ้อ หง่วง กุง

เอกสารข้อมูลบางแห่ง สันนิษฐานว่า อิทธิพลความเชื่อเรื่องพระมารีจิโพธิสัตว์ ในพระพุทธศาสนามหายาน ซึ่งแผ่เข้ามาในแผ่นดินจีนก่อนสมัยราชวงศ์ถัง ได้ผสมผสานกับความเชื่อลัทธิเต๋า และขนานนามพระมารีจิเทวีว่า พระมารดาแห่งดวงดาว หรือ 斗姥元君 (เต๋า บ้อ หง่วง กุง หรือ โต้ว หมู่ เยวี๋ยน จวิน )

คำว่า斗 (เต้า หรือ โต่ว) หมายถึง ดวงดาว คำว่า姥 (บ้อ หรือ หมู่) หมายถึง มารดาผู้สูงวัย สามารถเขียนอีกอย่างหนึ่งว่า 姆 (บ้อ หรือ หมู่)  คำว่า 元 (หง้วง หรือ เยวี๋ยน) หมายถึง ต้นกำเนิด หรือ พระผู้เป็นใหญ่ และ คำว่า  君(กุง หรือ จวิน) หมายถึง พระราชา หรือ เจ้าผู้ครอง พระนามของ เต๋า บ้อ หง่วง กุง จึงหมายถึง พระผู้เป็นใหญ่ ซึ่งเป็นมารดาแห่งดวงดาว

ตามตำนานในคัมภีร์ 玉清無上靈寶自然北斗本生真經 (อวี้ ชิง อู๋ ซั่ง หลิง เป่า จื้อ หรัน เป๊ย โต่ว เปิ่น เซิง เจิน จิง) ในคติเต๋า กล่าวว่า จอมกษัตริย์โจว อวี้ หวาง (周御王) ทรงมีพระชายาในตำแหน่งอวี้ เฟย (玉妃) ทรงพระนามว่า พระนางจื่อ กวง (紫光夫人จี่ กวง ฮู ยิ้ง หรือ จื่อ กวง ฟู่ เหริน) พระนางได้อธิษฐานขอให้ได้มีบุตรที่เป็นนักปราชญ์ผู้ยิ่งใหญ่ จากนั้นในช่วงฤดูใบไม้ผลิ ระหว่างที่พระนางกำลังเที่ยวชมสวนอยู่นั้นก็ให้เกิดอาการเจ็บท้อง พระนางได้อาศัยดอกบัวทอง ๙ ดอก ซึ่งบานอยู่ในสระน้ำร้อนหยก เกิดบุตรขึ้นมา ๙ คนด้วยกัน เมื่อโตขึ้น บุตรชายคนโต สำเร็จเป็นพระจักรพรรดิ์แห่งสรวงสวรรค์ (天皇大帝 เทียง อ๊วง ไต่ ตี่ หรือ เทียง หวง ต้า ตี้) บุตรคนที่สองได้สำเร็จเป็นท้าวมหาราชจี่มุ้ย ดวงดาวแห่งนักปราชญ์ หรือ ดาวจองหงวน (紫微大帝) ส่วนบุตรที่เหลือทั้ง ๗ คน สำเร็จเป็นพระอุตรดาริกาเทพ หรือ เทพเจ้าแห่งดวงดาวทิศเหนือ ๗ พระองค์ (北斗七星ปั๊ก เต้า ฉิก แช หรือ เป๊ย โต่ว ชี ซิง)，รวมเป็นพระมหาราชทั้ง ๙ พระองค์ ซึ่งขนานนามว่า พระนพมหาราช  (九皇大帝กิ่ว อ๊วง ไต่ ตี่  หรือ จิ่ว หวง ต้า ตี้) เพราะเหตุที่พระนางจื่อกวงทรงเป็นมารดาของปวงดาวเหนือทั้ง ๗ จึงถูกขนานว่า  เต๋า บ้อ (斗姥) หรือ พระมารดาแห่งดวงดาว

คติการบูชา พระเทวีเต๋าบ้อนั้น เพื่อขอพรให้บังเกิดความสุขสวัสดี ปัดเป่าภยันตราย โดยเฉพาะ การสะเดาะเคราะห์ต่อชะตา ขอพรให้มีอายุยืนยาว บังเกิดอายุวัฒนมงคล มีสุขภาพร่างกายแข็งแรง ขจัดอุปสรรคในชีวิต ดังนั้น ในพิธีสืบชะตาอายุ หรือ งานวันเกิดของบุคคลสำคัญในครอบครัว จึงมีการสักการะบูชาพระเทวีเต๋าบ้อ เพื่อขอพรให้มีอายุมั่นขวัญยืน

คัมภีร์ในลัทธิเต๋า ถือว่า พระเทวีเต๋าบ้อ มีพระอริยฐานะที่ยิ่งใหญ่ เสมอด้วยพระเทวีแห่งทิศตะวันตก หรือ พระนาง ซี หวาง หมู่ (西王母ไซ อ๊วง บ้อ) พระมหาเทวี ผู้เป็นใหญ่แห่งสรวงสวรรค์ทิศปัจฉิม มีพระยศศักดิ์สูงกว่าปวงเทวกัญญาทุกพระองค์ ทั้งบริหารดูแลเหล่าเทพอัปสรทั้งหลายในสรวงสวรรค์ ดังนั้น พระเทวีเต๋าบ้อ จึงได้รับการเฉลิมพระนาม ด้วยพระฐานะต่างๆ มากมาย ดังนี้

พระเทวมารดาแห่งดวงดาว (斗姥天尊 เต๋า บ้อ เทียง จุง หรือ เต้า หมู่ เทียน จุน)

พระธรรมเทวมารดาแห่งบุรพกาล (先天道姥天尊โซย เทียง เต๋า บ้อ เทียง จุง หรือ เซียน เทียน เต้า หมู่ เทียน จุน)

พระเทวีผู้ทรงศักดิ์บารมี ของพระนพราชาทั้ง ๙ แห่งอุตรดาริกา (北斗九真圣德天后 ปั๊ก เต้า กิ่ว จิง เซี่ย เต็ก เทียง โหว หรือ เป่ย โต่ว จิ่ว เจิน เซิ่ง เต๋อ เทียน โฮ่ว)

พระดาริกามาตา มหาเทวี ผู้ทรงพลานุภาพดั่งพรหม แห่งสวรรค์เบื้องมัชฌิมทิศ หรือ ทิศเบื้องกลาง (ตง เทียง ห่วม ขี่ เต๋า บ้อ หง่วง กุง หรือ จง เทียน ฝ่าน ชี่ โต้ว หมู่ เยวี๋ยน จวิน)

พระนามบางพระนาม ได้ผสมผสานระหว่างพระนามในพุทธศาสนามหายาน กับพระนามในลัทธิเต๋า เช่น

พระเทวธรรมมารดาผู้ทรงไว้ซึ่งความสว่างไสวอันสมบูรณ์ พระอารยมารีจิ ผู้ทรงไว้ซึ่งพระสุวรรณกายและพระประภามณฑลรัศมีสีครามม่วง ผู้ทรงเป็นมารดาแห่งดวงดาวทั้งหลาย แต่เบื้องฟ้าบุพกาล (先天斗姥紫光金尊摩利支天大圣圆明道姥天尊 โซย เทียง เต๋า บ้อ จี่ กวง กิม จุง หม่อ หลี หี เทียง ไต่ เสี่ย อี่ เม้ง เต๋า บ้อ หง่วง กุง หรือ เซียน เทียน โต้ว หมู่ จื่อ กวง จิน จุน หมอ ลี่ จี เทียน ต้า เซิ่ง เยวี๋ยน หมิง เต้า หมู่ เทียน จุน )

คัมภีร์สรรเสริญพระเทวีเต๋าบ้อ (斗姥宝诰เต๋า บ้อ ป่อ เก่า หรือ โต้ว หมู๋ เป่า เก้า) จารึกคำสดุดีบูชาพระเทวมารดาเต๋าบ้อ พร้อมสรรเสริญพระกิตติคุณ ในพลานุภาพบุญญาธิการ ไว้ ดังนี้

志心皈命礼。西天竺国。大智光中。真空妙相法王师。无上玄元天母主。金光烁处。日月潜辉。宝杵旋时。鬼神失色。显灵踪于尘世。卫圣驾于阎浮。众生有难若称名。大士寻声来救苦。大悲大愿。大圣大慈。圣德巨光天后。摩利支天大圣。圆明道姥天尊。

ด้วยจิตศรัทธา ขอสรวมชีพประณตน้อม พระเทวธรรมมาตาผู้สมบูรณ์ในความสว่าง พระอารยมารีจิ ผู้ทรงเป็นพระเทวีแห่งสรวงสวรรค์ ผู้ทรงไว้ซึ่งพระรัศมีอันไพศาลแห่งบุญบารมี พระผู้เป็นมหาอริยะ เปี่ยมด้วยมหาเมตตา มีมหากรุณาและปณิธานอันยิ่งใหญ่ เมื่อปวงสรรพสัตว์มีภัย หากเอ่ยพระนามแล้วไซร้ พระมหาสัตว์ผู้นั้นย่อมเสด็จมาขจัดความทุกข์ตามเสียงเพรียก พระศักดาเดชปรากฏแล้วในโลกียโลก แลพระบาทอันประเสริฐจรอยู่ในชมพูทวีป พระสุวรรณรัศมีพร่างพรายทุกแห่งหน ยิ่งกว่าความไสวของดวงตะวันและจันทรา ทรงรัตนคฑาวุธตรวจตราอยู่ทุกโมงยาม บำราบปิศาจร้ายให้มลายหายสูญ พระธรรมราชาผู้เป็นอาจารย์ มีความเป็นสุญตาอันเที่ยงแท้เป็นพระลักษณะอันประเสริฐ พระเทวีผู้ยิ่งใหญ่แห่งสรวงสวรรค์ อันหาผู้ใดประเสริฐเสมอทัดเทียมมิได้ พระผู้เป็นแสงสว่างแห่งมหาปัญญา จากภูมิประเทศเบื้องประจิมทิศ

พระปฏิมา เต๋า บ้อ หง่วง กุง ในลัทธิเต๋า บางแห่งสร้างคล้ายคลึง หรือ มีรูปแบบเดียวกับพระมารีจิเทวีในพระพุทธศาสนามหายาน คือ มี ๓ พระพักต์ พระพักต์ตรง เป็นพระพักต์แห่งพระเทวีผู้ทรงความเมตตากรุณา พระพักต์ด้านข้างทั้งสอง บ้างสร้างเป็นพักต์อสูร และพักต์ของเทวดา ทำกิริยานัยตาถมึงทึง มี ๒ พระกร ๖ พระกร ๘ พระกร พระหัตถ์ทรงศราตราวุธ พร้อมสัญลักษณ์ของพระอาทิตย์ พระจันทร์ ประทับอยู่บนอาสนะ หรือ พระยานราชรถ ซึ่งมีหมูป่าทั้ง ๗ ตัวกำลังลากรถไปอยู่

พระปฏิมาในแบบวัฒนธรรมจีน ได้สร้างให้พระเทวีมีรูปลักษณ์แห่งนางกษัตริย์ ซึ่งฉลองพระองค์แบบพระจักรพรรดินีแบบจีน สรวมรัตนมงกุฏมุก อันมีหงส์เป็นเครื่องประดับ เบื้องหน้าเทริดพระกุฏ ประดับมุกร้อยเป็นม่าน ปล่อยชายระย้ามาที่พระพักต์ เหมือนกับการสรวมเครื่องประดับศิราภรณ์ของพระจักพรรดินีโบราณ พระพักต์ทรงไว้ด้วยความเมตตา แสดงลักษณะของสตรีผู้มีอายุ หากแต่พระเกศาเป็นสีดำงาม ขมวดเป็นมวยอยู่ด้านหลังพระเศียร เหมือนการเกล้าผมของสตรีในวัง พระวรกายทรงฉลองพระองค์ปักรูปมังกร หรือหงส์ พระหัตถ์หนึ่งทรงคฑาสมปรารถนา (อยู่ อี่) สัญลักษณ์แห่งความเป็นผู้สูงศักดิ์ ความมีอายุยืนยาว และความสมปรารถนา ประทับบนรัตนบัลลังก์ ห้อยพระบาททั้งสองลงมาที่แท่นลองรับ เหมือนการนั่งเก้าอี่ของคนจีนทั่วไป พระบาททรงรองพระบาทแบบจีน

ปฏิทินตามคติจีนนิยม กำหนดให้ พระมหาเทวีเต๋า บ้อ มีวันประสูติ ในวันที่ ๙ เดือน ๙ ซึ่งตรงกับเทศกาลกินเจวันที่ ๙ ของทุกปี ในวันนี้ จักประกอบพิธีบูชาดาวเหนือ (ไป้ เต้า) สักการะบูชาดาว ขอพรสืบชะตา (จั่ง แช) ทำการบูชาด้วยภัตตาหาร ผลาหาร อันเป็นมังสวิรัติ และขนมต้างๆ มีขนมสิ่วท้อ หรือ ซาลาเปารูปผลท้อ เป็นต้น ทำการจุดตะเกียงประทีป และถวายธูป เทียน ดอกไม้ บูชา ขอพรให้มีอายุยั่งยืน ปราศจากเคราะห์ภัย กำจัดอุปสรรคในชีวิต สรรพกิจการสำเร็จได้ดั่งใจปรารถนา